Agresja Rosji wobec Ukrainy, która rozpoczęła się 24 lutego 2022 roku, spowodowała bezprecedensowy dla Europy przepływ uchodźców[1]. Pierwszym państwem, które przyjęło największą liczbę osób uciekających przed wojną była Polska: Od pierwszego dnia wojny do 1 maja 2022 roku granicę polsko – ukraińską przekroczyło 3 mln 53 tys. uchodźców z Ukrainy. Łącznie Ukrainę opuściło już ponad 5 mln 264 tys. osób[2]. Zdecydowana większość uchodźców to kobiety i dzieci, ponieważ zgodnie z wydanym przez prezydenta Ukrainy dekretem No. 69/2022 ,,O mobilizacji powszechnej”, mężczyźni w wieku od 18 do 60 lat podlegają mobilizacji[3]. Ponadto w pierwszych dniach rosyjskiej agresji na Ukrainie wielu mężczyzn zapisało się do obrony terytorialnej.
Ustawodawstwo Rzeczypospolitej Polskiej, a szczególnie Ustawa z dnia 13 czerwca 2003 roku o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej[4] przewiduje podstawowe mechanizmy ochrony międzynarodowej (nadanie statusu uchodźcy, udzielenie ochrony uzupełniającej, udzielenie azylu, udzielenie ochrony czasowej). Obecna sytuacja stała się jednak bezprecedensowa pod względem realnych możliwości przyjmowania tak wielu faktycznych uchodźców i zapewnienia warunków do ich pobytu na terenie Polski. Jednocześnie uzyskanie oficjalnego statusu uchodźcy w tej sytuacji nie wydaje się najskuteczniejszym sposobem pomocy osobom uciekającym przed wojną w Ukrainie, ponieważ procedura ta jest dość długa, wiąże się z licznymi ograniczeniami dla osoby ubiegającej się o taki status. Konieczne jest również dobre przygotowanie państwa przyjmującego.
Gwałtowny napływ uchodźców wymagał od Polski rozwiązania w jak najkrótszym czasie dużej liczby problematycznych kwestii. Z jednej strony obywatele Ukrainy mają możliwość korzystania z ruchu bezwizowego na terytorium UE, ale bardzo wielu uchodźców (w tym niepełnoletnich) nie posiada paszportów biometrycznych, które pozwalają przekroczyć granicę w ruchu bezwizowym, niektórzy opuścili miejsca zamieszkania bez dokumentów, ponieważ stracili mienie z powodu bombardowań lub musieli opuścić swoje domy w pośpiechu. Wielu nieletnich uciekło nie z rodzicami, którzy są ich prawnymi przedstawicielami, ale z innymi osobami (krewnymi, sąsiadami, znajomymi rodziców lub z niespokrewnionymi/obcymi dorosłymi, którzy uratowali ich przed niebezpieczeństwem, w sytuacji gdy rodzice zaginęli lub zginęli). Pojawiły się palące kwestie zakwaterowania uchodźców, organizacji ich przemieszczania się, zapewnienia dzieciom dostępu do edukacji, zapewnienia opieki medycznej, itp.
Rozwiązania prawne dla obywateli Ukrainy
Państwo polskie dość szybko zareagowało uchwaleniem specjalnej Ustawy z dnia 12 marca 2022 roku o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa[5] (dalej – Ustawa specjalna), która działa z mocą wsteczną – od 24 lutego 2022 roku. Ze względu na dynamikę wydarzeń Ustawa specjalna została zmieniona już 26 marca 2022 roku i ponownie – 14 kwietnia 2022 roku. Ustawa specjalna jest kompleksowym aktem, który obejmuje główne obszary pomocy obywatelom Ukrainy, w tym[6]:
1) legalizację pobytu i szczególne zasady przedłużania okresów legalnego pobytu obywateli Ukrainy na terytorium RP;
2) materialną i niematerialną pomoc społeczną;
3) świadczenia medyczne;
4) regulacje dotyczące kształcenia, wychowania i opieki nad dziećmi i uczniami będącymi obywatelami Ukrainy;
5) niektóre uprawnienia obywateli polskich i obywateli Ukrainy, będących studentami, nauczycielami akademickimi lub pracownikami naukowymi, wjeżdżającymi z terytorium Ukrainy; szczególne zasady organizacji i funkcjonowania uczelni w związku z zapewnianiem miejsc na studiach dla obywateli Ukrainy;
6) szczególne zasady powierzenia pracy, podejmowania i wykonywania działalności gospodarczej przez obywateli Ukrainy, przebywających legalnie na terytorium RP;
7) ustanowienie tymczasowej opieki nad małoletnimi.
Ponadto Ustawa specjalna przewiduje świadczenia dla osób udzielających pomocy uchodźcom z Ukrainy, w tym zapewnienie im bezpieczeństwa, zapewnienie zakwaterowania i wyżywienia (Art. 13. Ustawy specjalnej), a także utworzenie Funduszu Pomocy w celu finansowania lub dofinansowania realizacji zadań na rzecz pomocy obywatelom Ukrainy (Art.14. Ustawy specjalnej).
- Legalizacja pobytu (Art. 2. ust.1. Ustawy specjalnej). Pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej uznaje się za legalny w okresie 18 miesięcy, licząc od dnia 24 lutego 2022 roku w stosunku do osób, które przybyły na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w związku z działaniami wojennymi prowadzonymi na terytorium tego państwa, i są obywatelami Ukrainy lub dzieckiem urodzonym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej przez matkę, która przybyła do Polski po 24 lutego 2022 roku w związku z wojną w Ukrainie.
- Odpowiednia norma Ustawy specjalnej dotyczy również:
– osób, nieposiadających obywatelstwa Ukrainy, ale które zawarły związek małżeński z obywatelem\ką Ukrainy, o ile przybyły na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej z terytorium Ukrainy w związku z wojną w Ukrainie, wjechały legalnie na terytorium RP w okresie od dnia 24 lutego 2022 roku i deklarują zamiar pozostania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej;
– obywateli Ukrainy, posiadających Kartę Polaka, którzy wraz z najbliższą rodziną z powodu działań wojennych przybyli legalnie na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w okresie od dnia 24 lutego 2022 roku i deklarują zamiar pozostania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, pobyt na tym terytorium uznaje się za legalny w okresie 18 miesięcy licząc od dnia 24 lutego 2022 roku.
Wyjazd obywatela Ukrainy z terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na okres powyżej 1 miesiąca pozbawia go uprawnienia w zakresie legalizacji pobytu. Warto również zaznaczyć, że ww. normy nie dotyczą obywateli Ukrainy, którzy posiadają zezwolenie na pobyt czasowy/stały/rezydenta długoterminowego Unii Europejskiej lub ochronę międzynarodową (status uchodźcy, ochronę uzupełniającą, zgodę na pobyt tolerowany, zgodę na pobyt ze względów humanitarnych), a także osób które złożyły w RP wnioski o udzielenie ochrony miedzynarodowej (samodzielnie lub jeżeli takie wnioski zostały złożone w ich imieniu) lub zadeklarowały zamiar złożenia wniosków o udzielenie ochrony międzynarodowej w Rzeczypospolitej Polskiej albo których takie deklaracje zamiaru dotyczą.
Wyżej wymienionym obywatelom Ukrainy na podstawie wniosku nadaje się numer PESEL (numer w polskim Powszechnym Elektronicznym Systemie Ewidencji Ludności) – odpowiednik ukraińskiego lub białoruskiego numeru ubezpieczenia społecznego (Art. 4. Ustawy specjalnej). Oprócz tego można uzyskać tak zwany ,,profil zaufany” (Art.9. Ustawy specjalnej), który pozwala na załatwianie różnych spraw obywatelskich i administracyjnych bez konieczności udawania się do odpowiedniego organu państwa.
Obywatel Ukrainy nie wcześniej niż po upływie 9 miesięcy od dnia wjazdu, a nie później niż w okresie 18 miesięcy od dnia 24 lutego 2022 roku może ubiegać się o zezwolenie na pobyt czasowy w Polsce (Art.38. Ustawy specjalnej). Zezwolenia na pobyt czasowy udziela się jednorazowo na okres 3 lat, licząc od dnia wydania decyzji. W celu ułatwienia znalezienia i wykonywania pracy Ustawa specjalna uprawnia obywateli Ukrainy, którym udzielono zezwolenia na pobyt czasowy, do wykonywania pracy na terytorium RP bez konieczności posiadania zezwolenia na pracę (Art.39. Ustawy specjalnej).
Ustawa przewiduje także przedłużenie dla obywateli Ukrainy okresu legalnego pobytu na terytorium RP na podstawie wizy krajowej (do dnia 31 grudnia 2022 roku). W przypadku jeżeli ostatni dzień okresu pobytu w RP Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie danej wizy przypada w okresie od dnia 24 lutego 2022 roku (Art.42. Ustawy specjalnej) nie uprawnia to do przekraczania granicy w okresie przedłużenia okresu ważności wizy. Oprócz tego, przedłużenie okresu pobytu dotyczy obywateli Ukrainy, przebywających na terytorium RP na podstawie wydanej przez organ polski wizy Schengen, na podstawie wizy wydanej przez inne państwo obszaru Schengen, w ramach ruchu bezwizowego – jeżeli ostatni dzień dopuszczalnego okresu pobytu obywatela Ukrainy na terytorium RP przypada w okresie od dnia 24 lutego 2022 roku a pobyt ten rozpoczął się przed tym dniem – jego pobyt na tym terytorium uznaje się za legalny przez okres 18 miesięcy. Przedłużenie okresu ważności dotyczy także kart pobytu, polskich dokumentów tożsamości cudzoziemca i zgody na „pobyt tolerowany”.
Za legalny uznaje się także pobyt na terytorium RP obywatela Ukrainy na podstawie zezwolenia komendanta placówki Straży Granicznej na odcinku granicy Rzeczypospolitej Polskiej z Ukrainą przez okres 18 miesięcy (Art.3.,43.,44.Ustawy specjalnej) [7].
- Opiekun tymczasowy (Art.25. Ustawy specjalnej). Poważnym problemem jest ochrona praw małoletnich dzieci, które uciekły z Ukrainy w związku z wojną z różnych powodów nie przebywają jednak z rodzicami (lub innymi przedstawicielami prawnymi), ale z krewnymi, sąsiadami, czasem nawet osobami niespokrewnionymi czy obcymi. W takich przypadkach przewidziano procedurę uznania tymczasowego opiekuna dla małoletnich, który sprawuje pieczę nad jego osobą i majątkiem, chyba że przy jego ustanowieniu określono inaczej zakres jego praw i obowiązków. Status opiekuna tymczasowego można uzyskać przez sąd opiekuńczy w trakcie specjalnego postępowania. Przede wszystkim opiekun tymczasowy powinien być ustanowiony spośród krewnych, powinowatych lub innych osób, które będą mogły należycie wykonywać obowiązki opiekuna. Postępowanie o ustanowienie opiekuna tymczasowego może być wszczęte na wniosek lub z urzędu. Opiekun tymczasowy dostaje świadczenia na dziecko (świadczenia rodzinne, świadczenie wychowawcze, świadczenie ,,dobry start”), a także dofinansowanie do opłaty za pobyt dziecka w żłobku, klubie dziecięcym lub u dziennego opiekuna.
- Organizacja kształcenia, wychowania i opieki dzieci i uczniów (Art.51.-59. Ustawy specjalnej). Obywatelowi Ukrainy, który zamieszkuje w RP z dzieckiem, przysługuje prawo do dofinansowania opłaty ponoszonej przez rodzica za pobyt dziecka w żłobku, klubie dziecięcym lub u dziennego opiekuna (wyjątkiem są obywatele Ukrainy posiadający kartę pobytu z adnotacją „dostęp do rynku pracy”) [8]. Dzieci w wieku 7-18 lat w Polsce są objęte obowiązkiem szkolnym i obowiązkiem nauki, a obywatele Ukrainy we wskazanym wieku są przyjmowani do szkół publicznych oraz obejmowani opieką i nauczaniem na takich samych warunkach, które dotyczą obywateli polskich. Polska umożliwiła przyjęcie do szkoły uczniów z Ukrainy w trakcie całego roku szkolnego. Ustalenie klasy, w której kontynuowana będzie nauka, odbywa się na podstawie sumy ukończonych lat nauki szkolnej za granicą. Uczniowie – cudzoziemcy nieposługujący się językiem polskim w stopniu umożliwiającym korzystanie z nauki w szkole mogą brać udział w dodatkowych zajęciach z języka polskiego, uczyć się w formie oddziału przygotowawczego, w którym proces nauczania jest dostosowany do potrzeb i możliwości edukacyjnych uczniów, a także korzystać z pomocy osoby władającej językiem kraju pochodzenia, zatrudnionej w charakterze pomocy nauczyciela oraz uczestniczyć w dodatkowych zajęciach wyrównawczych z przedmiotów nauczania organizowanych przez szkołę. Przewidziana jest pomoc psychologiczno – pedagogiczna dla uczniów – cudzoziemców, a także inne rodzaje wsparcia uczniów i ich rodzin (tworzenie innych lokalizacji na potrzeby prowadzenia zajęć dydaktycznych, wychowawczych, opiekuńczych; organizacja bezpłatnego transportu do szkoły, przyznanie stypendium lub zasiłku szkolnego i inne).
- Środowisko naukowe. Dla studentów – obywateli Ukrainy przewidziano możliwość kontynuowania studiów na polskiej uczelni nawet w przypadku, kiedy nie ma dokumentów poświadczających uznane okresy studiów i zdane egzaminy na uczelni na terytorium Ukrainy, istnieje możliwość weryfikacji osiągniętych efektów uczenia się i uznania odpowiednich okresów studiów. Weryfikacja przeprowadzona jest przez uczelnię, w której student ubiega się o przyjęcie na studia. Studenci mogą ubiegać się o stypendium socjalne i kredyt studencki (Art. 45. Ustawy specjalnej). W przypadku nauczycieli i pracowników naukowych z Ukrainy, którzy oświadczą, że w dniu 24 lutego 2022 roku pracowali jako nauczyciele akademickie na uczelni lub jako pracownicy naukowi w innej instytucji, działającej na terytorium Ukrainy, przewidziana jest możliwość zatrudnienia na uczelni w charakterze nauczyciela akademickiego lub pracownika naukowego w jednostkach naukowych lub innych jednostkach organizacyjnych Polskiej Akademii Nauk. Zatrudnienie jest możliwe bez przeprowadzenia konkursu (wymagane jest oświadczenie o posiadaniu wymaganego tytułu zawodowego, stopnia naukowego, stopnia w zakresie sztuki lub tytułu profesora i odpowiednich kwalifikacji do zajmowania danego stanowiska- Art.46.- 49. Ustawy specjalnej).
- Pomoc społeczna. Na podstawie Ustawy specjalnej obywatelom Ukrainy przysługuje prawo do świadczeń rodzinnych, świadczenia wychowawczego, świadczenia „dobry start”, rodzinnego kapitału opiekuńczego, dofinansowania obniżenia opłaty rodzica za pobyt dziecka w żłobku, klubie dziecięcym lub u dziennego opiekuna. Oprócz tego obywatele Ukrainy mogą ubiegać się o jednorazowe świadczenia pieniężne w kwocie 300 zł na każdego członka rodziny, pomoc psychologiczną, pomocy żywnościową, pomoc dla niepełnosprawnych obywateli Ukrainy, opiekę medyczną na terytorium RP i inne rodzaje pomocy społecznej (świadczenia pieniężne i świadczenia niepieniężne ustalone Ustawą o pomocy społecznej[9]). Wspominając o świadczeniach opieki zdrowotnej, trzeba zwrócić uwagę na listę osób, które obejmuje prawo do świadczeń medycznych. Są to osoby, które wjechały do Polski po 24 lutego 2022 roku, będące obywatelami Ukrainy, które bezpośrednio przekroczyły granicę polsko – ukraińską lub są nieposiadającymi obywatelstwa ukraińskiego małżonkami obywateli Ukrainy, którzy przekroczyli granicę polsko – ukraińską (Art.37. Ustawy specjalnej). Warunek bezpośredniego przekroczenia granicy polsko – ukraińskiej nie dotyczy obywateli Ukrainy z Kartą Polaka i członków najbliższej rodziny obywatela Ukrainy z Kartą Polaka. Wyżej wymienione osoby maja prawo do świadczeń medycznych w RP na tych samych zasadach, jak osoby ubezpieczone w Polsce (oprócz leczenia uzdrowiskowego, rehabilitacji uzdrowiskowej, prawa do leczenia za granicą, zwrotu środków za leczenie za granica na podstawie dyrektywy „transgranicznej”), do produktów leczniczych w ramach programów zdrowotnych Ministerstwa Zdrowia, do szczepienia przeciwko COVID-19, testów w kierunku koronawirusa (antygenowe i PCR) oraz leczenia związanego z COVID-19 (prawo do szczepień przeciwko COVID-19 przysługuje także dzieciom). Wszystkie te świadczenia finansowane są z budżetu państwa.
W przypadku osób, które są nie obejmowane Ustawą specjalną (są to obywatele Ukrainy zamieszkali w Ukrainie przed 24 lutego 2022 roku i członkowie ich rodzin, obywatele państw trzecich i bezpaństwowcy, którzy przed 24 lutego 2022 roku korzystali w Ukrainie z ochrony międzynarodowej (uchodźcy) i członkowie ich rodzin, obywatele państw trzecich i bezpaństwowcy, którzy przebywali w Ukrainie przed 24 lutego 2022 roku na podstawie zezwolenia na pobyt stały i nie mogą bezpiecznie wrócić do swojego państwa)[10], stosuje się do nich odpowiednio przepisy o pomocy medycznej (art. 110 i 112 ustawy o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium RP)[11], która została znowelizowana przez uchwalenie specustawy. Osobie korzystającej z ochrony czasowej, której zostało wydane zaświadczenie o którym mowa w art. 110. ust. 5, Szef Urzędu ds. Cudzoziemców zapewnia, na jej żądanie, opiekę medyczną, wydaje takiej osobie, na jej żądanie, zaświadczenie potwierdzające korzystanie z ochrony czasowej. Osobom tym również przysługują świadczenia dotyczące zapobiegania i leczenia chorób zakaźnych (w tym szczepienia przeciwko COVID-19, testy w kierunku koronawirusa, leczenie COVID-19). Obywatel Ukrainy traci uprawnienia do świadczeń medycznych przysługujących na mocy specustawy w przypadku, jeżeli wyjedzie z Polski na dłużej niż miesiąc.
- Podjęcie zatrudnienia przez obywateli Ukrainy. Obywatele Ukrainy są uprawnieni do wykonywania pracy na terytorium Polski w okresie ich legalnego pobytu. Obywatela Ukrainy można zatrudnić na podstawie umowy o pracę lub umowy – zlecenia. Umowa musi być zawarta najpóźniej w dniu rozpoczęcia pracy. Podmiot zatrudniający jest obowiązany w terminie 14 dni od dnia zatrudnienia zgłosić pracownika do właściwego urzędu pracy (Art.22. Ustawy specjalnej). Warto zaznaczyć, że Ustawa specjalna (Art.61.- 63.) umożliwiła realizację osobnych świadczeń medycznych (a dokładnie opieki psychiatrycznej i leczenia uzależnień) dla uchodźców przez obywateli Ukrainy, którzy posiadają potwierdzenie zatrudnienia na stanowisku psychologa, psychologa klinicznego lub psychoterapeuty lub potwierdzenie ukończenia studiów na kierunku psychologia lub psychologia kliniczna. Oprócz tego lekarze i lekarze dentyści spoza Unii Europejskiej, którzy chcą udzielać pomocy medycznej obywatelom Ukrainy przebywającym w Polsce, dostali na podstawie Ustawy specjalnej tymczasowe prawo wykonywania zawodu. Zgodnie z Art.64. Ustawy specjalnej przez okres 18 miesięcy licząc od dnia 24 lutego 2022 roku, niezależnie od trwania stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii, obywatelowi Ukrainy, który uzyskał kwalifikacje pielęgniarki lub położnej poza terytorium państw członkowskich UE, można udzielić zgody na wykonywanie zawodu pielęgniarki albo położnej oraz przyznać warunkowe prawo wykonywania zawodu pielęgniarki lub położnej, jeżeli spełnia warunki, o których mowa w art. 35a ust. 1. pkt. 3–5 i 7 ustawy z dnia 15 lipca 2011 roku o zawodach pielęgniarki i położnej[12]. Obywatele Ukrainy przebywający na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, których pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest uznawany za legalny mogą być zatrudniani na stanowiskach pomocniczych i obsługi w jednostkach samorządu terytorialnego. Obywatel Ukrainy może się zarejestrować jako osoba bezrobotna lub poszukująca pracy (Art.22. ust.6. Ustawy specjalnej). Po zarejestrowaniu w Urzędzie Pracy i nabyciu statusu osoby bezrobotnej, uchodźcy mogą skorzystać m.in. ze szkoleń, dofinansowania do założenia działalności gospodarczej, czy refundacji kosztów zatrudnienia. Na podstawie Art.23. Ustawy specjalnej obywatele Ukrainy mogą również podejmować i prowadzić działalność gospodarczą na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na takich samych zasadach, jak obywatele polscy, ale pod warunkiem uzyskania numeru PESEL.
Rozwiązania prawne dla obywateli Białorusi
W dość trudnej sytuacji znaleźli się obywatele Białorusi, którzy uciekli przed represjami po wydarzeniach z 2020 roku z Białorusi w Ukrainę, a od 24 lutego 2022 roku uciekali z Ukrainy przed rosyjską agresją. Większość z tych Białorusinów nie podlega Ustawie specjalnej i nie może ubiegać się o pomoc, która jest udzielana na jej podstawie. Przedstawiciele białoruskiego ruchu demokratycznego, w tym Swiatłana Cichanouska i jej biuro, którzy bronią interesów Białorusinów za granicą, wielokrotnie podnosili tę kwestię w RP, jednak przy uchwaleniu i kolejnych zmianach Ustawy specjalnej, głosy te nie były brane pod uwagę. Ponadto Białorusini, którzy mieszkają w RP na podstawie wiz humanitarnych i nie mają możliwości powrotu do Białorusi w celu przedłużenia wizy wydanej ze względów humanitarnych – zostali pozbawieni możliwości otrzymania wizy krajowej polskiej, kiedy wyjechali na Ukrainę.
Jednak wysiłki na rzecz ochrony interesów obywateli Białorusi, którzy nie mogą powrócić na Białoruś ze względów bezpieczeństwa, nie poszły na marne: 16 kwietnia 2022 roku Ustawa o cudzoziemcach została zmieniona w odniesieniu do uzyskania wiz krajowych przez obywateli innych państw na terytorium Polski (procedura uzyskania wiz na terytorium Polski powinna zostać opracowana w ciągu 2 miesięcy od przyjęcia odpowiednich zmian w ustawie o cudzoziemcach). Ponadto rozwiązano problemy obywateli przebywających na terytorium Polski na podstawie tzw. wiz humanitarnych. Białorusini wciąż mogą liczyć na ochronę międzynarodową w Polsce.
Zmiany w Ustawie o cudzoziemcach przywidują wydawanie przez Ministra Spraw Zagranicznych wiz krajowych dla pewnych kategorii cudzoziemców, przebywających na terytorium Polski. Minister Spraw Zagranicznych ma określić obywatelstwa, które mogą skorzystać z tego uprawnienia oraz okres, przez który wizy mogą być wydawane na terytorium Polski (Art.66. ust 1a i ust.8 Ustawy o cudzoziemcach)[13]. Oprócz tego przewidziany został nowy rodzaj zezwolenia na pobyt czasowy ze względu na inne okoliczności dla cudzoziemców, którzy bezpośrednio przed złożeniem wniosku przebywali na podstawie krajowej wizy humanitarnej oraz są obywatelami państwa określonego w przepisach wykonawczych wydanych przez Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji (Art.186. ust.1. Ustawy o cudzoziemcach). Zezwolenie będzie udzielane jednorazowo, na okres 3 lat (Art.190. ust.1. Ustawy o cudzoziemcach). Uzyskanie zezwolenia będzie uprawniało do wykonywania pracy bez konieczności uzyskania zezwolenia na pracę.
Podsumowanie
Przyjęcie Ustawy specjalnej o pomocy dla obywateli Ukrainy w Polsce, stanowi podstawę dla organizacji i wspierania (w tym finansowego) wszechstronnych działań, pozwalających na ułatwienie pobytu uchodźców na terytorium RP przez organy państwa, samorządu terytorialnego, organizacji pozarządowych i osób fizycznych. Począwszy od pierwszych dni wojny, polskie społeczeństwo i państwo okazały niespotykaną solidarność z obywatelami Ukrainy, pomagając w przyjmowaniu uchodźców, ich zakwaterowaniu, rozwiązywaniu codziennych problemów, udzielaniu pomocy prawnej, psychologicznej, medycznej, pomocy w tłumaczeniach (w tym dokumentów), poszukiwaniu pracy, itp. Wiele organizacji włączyło się także w przygotowywanie niezbędnych materiałów pomocniczych dla prawników i wolontariuszy, udzielającym pomocy obywatelom Ukrainy[14].
Ustawa specjalna i zmiany w innych aktach prawnych RP umożliwiają (przynajmniej w najbliższym czasie) obywatelom Ukrainy oraz obywatelom innych państw, uciekającym przed wojną w Ukrainie, pobyt i pracę na warunkach bardziej dogodnych niż te, które daje status uchodźcy. Oczywiście, z czasem mogą powstać problemy związane z rynkiem pracy, czy organizacją procesu edukacyjnego dla dzieci z Ukrainy (niektóre z nich już się pojawiają), ale można uznać, że bardzo ważny egzamin z solidarności z Ukrainą Polska i Polacy zdali na „5”.
Autorka analizy: Katarzyna Bieliakowa
[1] Mowa o uchodźcach faktycznych a nie osobach posiadających odpowiedni status formalny w ramach udzielania ochrony międzynarodowej.
[2] E. Derewienko, Ilu uchodźców z Ukrainy jest w Polsce?, https://300gospodarka.pl/news/uchodzcy-z-ukrainy-w-polsce-liczba#:~:text=Od%2024%20lutego%2C%20czyli%20dnia,doby%20przyby%C5%82o%2021%2C8%20tys. (dostęp: 01.05.2022).
[3] Указ Президента України №69/2022 з 24 лютого 2022 року Про загальну мобілізацію, Офіційне інтернет-представництво Президента України, https://www.president.gov.ua/documents/692022-41413 (dostęp: 29.04.2022).
[4] Ustawa z dnia 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, Dz.U. 2003 nr 128 poz. 1176.
[5] Ustawa z dnia 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa, Dz.U. 2022 poz.583.
[6] Przepisów ustawy nie stosuje się do obywateli Ukrainy posiadających: zezwolenie na pobyt stały; zezwolenie na pobyt rezydenta długoterminowego Unii Europejskiej; zezwolenie na pobyt czasowy; status uchodźcy; ochronę uzupełniającą; zgodę na pobyt tolerowany oraz w przypadku osób, które złożyły w Polsce wnioski o udzielenie ochrony międzynarodowej (lub w imieniu których takie wnioski zostały złożone) lub zadeklarowały zamiar złożenia wniosków o udzielenie ochrony międzynarodowej.
[7] Ustawa z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach, Dz.U. 2013 poz.1650.
[8] Ustawa z dnia 4 lutego 2011 r. o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3, Dz. U. z 2021 r. poz. 75, 952, 1901 i 2270.
[9] Ustawa z dnia 12 marca 2004 roku o pomocy społecznej, Dz.U.2004 Nr 64 poz.593.
[10] Dotyczy to również obywateli Białorusi, którzy uciekli do Ukrainy i nie mogą wrócić do swojego państwa ze względu na zagrożenie ich bezpieczeństwa.
[11] Ustawa z dnia 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, Dz.U. 2003 nr 128 poz. 1176.
[12] Ustawa z dnia 15 lipca 2011 roku o zawodach pielęgniarki i położnej, Dz. U. z 2022 r. poz. 551.
[13] Ustawa z dnia 12 grudnia 2013 roku o cudzoziemcach, Dz.U. 2013 poz.1650.
[14]Zob. np. Portal prawny Stowarzyszenia Interwencji Prawnej, przeznaczony dla osób uciekających z Ukrainy https://ukraina.interwencjaprawna.pl/mozliwe-sciezki-dzialania-dla-obywateli-panstw-trzecich-innych-niz-ukraina-przebywajacych-w-polsce-na-15-dniowym-zezwoleniu/?fbclid=IwAR2-2yEg3dO4-In4zGbJbc8wEG0ronf1UqanriKF1ef7BGWPUd0wxaj1lDM (dostęp 28.04.2022); Special Law for people fleeing Ukraine – a short guide, Centrum Prawne im. Haliny Nieć, https://www.pomocprawna.org/en/special-law-for-people-fleeing-ukraine—a-short-guide (dostęp 29.04.2022), Broszura o Specustawie o pomocy obywatelom Ukrainy, przygotowana przez Legal Help Team firmy Factpr Law Sp. Z o.o.
