Białoruskie władze od rozpoczęcia masowych protestów i kryzysu społeczno-politycznego w sierpniu 2020 roku obiecywały rozwiązanie sytuacji za pomocą referendum konstytucyjnego.
Zmiany konstytucji mają być swoistą kropką nad „i” dla elity rządzącej i tym samym definitywnie zakończyć „kwestię wyborów prezydenckich 2020”.
A. Łukaszenka po raz pierwszy wspomniał o nowej konstytucji w swoim orędziu do narodu białoruskiego na kilka dni przed ostatnimi wyborami prezydenckimi na Białorusi. Później pytanie o reformę konstytucji ciągle pojawiało się w białoruskiej agendzie politycznej, uznawano, że na zmiany białoruskiej ustawy zasadniczej naciska – kalkulując własne interesy – Kreml. Opinie ekspertów i analityków dotyczące zmian konstytucji są nadal bardzo podzielone: niektórzy obserwatorzy uważają, że będzie to początkiem zmian ustrojowych i zalążkiem tranzytu władzy, inni rozpatrują to jako kolejny zabieg umocnienia władzy Łukaszenki, a część badaczy uznaje, że niezależnie od charakteru tych zmian, będą to modyfikacje jedynie dekoracyjne. Dużo spekulacji budził fakt, że sama treść poprawek nie była znana aż do końca 2021 roku.
Referendum konstytucyjne odbędzie się 27 lutego 2022r. Nowela konstytucji ma na celu „odciążyć prezydenta” oraz wprowadzić nową „redystrybucję władzy” w białoruskim systemie politycznym. Debata nad zmianami konstytucji ma być publiczna i otwarta i każdy obywatel, teoretycznie, może zgłosić swoje uwagi do poprawek, które, znowuż teoretycznie, ustawodawca powinien uwzględnić przed referendum. Już podczas otwarcia sesji Izby Reprezentantów 4 października 2021 r. jej przewodniczący Uładzimir Andrejczanka zaapelował do deputowanych „o zorganizowanie publicznej dyskusji nad zmianami konstytucyjnymi i zorganizowanie referendum republikańskiego w taki sposób, żeby jego owocem był ogólnonarodowy konsensus”. Następnie temat zmian i zaangażowania wszystkich obywateli w debatę nad poprawkami przejęła białoruska propaganda.
Władze przygotowywały projekt nowelizacji konstytucji Białorusi prawie rok, ale opublikowały go dopiero na dwa miesiące przed planowanym referendum.
Sam projekt poprawek w publicznym dostępnie pojawił się dopiero pod koniec grudnia 2021 roku. W debacie nad zmianami jeszcze przed upublicznieniem projektu poprawek głównymi tematami były trzy kwestie: po pierwsze, zmiana charakteru urzędu prezydenta – jego uprawnienia, ograniczenia i możliwość odwołania; po drugie, formalnie powołanie nowego organu w białoruskim systemie politycznym – Wszechbiałoruskiego Zgromadzenia Ludowego (WZL) i jego status prawny; po trzecie, zmiana podziału kompetencji i redystrybucji władzy oraz hipotetyczny mechanizm tranzytu władzy.
Po opublikowaniu projektu poprawek okazało się, że zmian jest znacznie więcej, i nie tylko w wymiarze politycznym. Rzeczywiście, największe zmiany dotyczą urzędu prezydenta i WZL, ale nowela ma odnosić się prawie do każdego rozdziału konstytucji (w tym z wprowadzeniem nowego rozdziału). Proponowanych poprawek jest bardzo dużo, po ich przeanalizowaniu można wyróżnić cztery główne obszary zmian społeczno-politycznych i ustrojowych, które ma wprowadzić nowa konstytucja:
- Wymiar ustrojowy (w tym system partyjny);
- Pozycja prezydenta Białorusi;
- Wszechbiałoruskie Zgromadzenie Ludowe;
- Wymiar ideologiczno-światopoglądowy.
Proponowane zmiany białoruskiej konstytucji:
| Wy-miar | TREŚĆ PROPONOWANYCH ZMIAN
(z zaznaczeniem artykułów w konstytucji) |
| 1 | · Konstytucja ma najwyższą moc prawną i działa bezpośrednio na całym terytorium Republiki Białorusi. Inne akty prawne są wydawane na podstawie i zgodnie z Konstytucją (art. 7);
· Nabycie i pozbawienie obywatelstwa dokonuje się zgodnie z prawem (art. 10); · Republika Białorusi wyklucza agresję militarną ze swojego terytorium w stosunku do innych państw (art. 18); · Obywatele w celu realizacji swoich interesów politycznych, społecznych, gospodarczych, kulturowych i innych mają prawo tworzyć partie polityczne i inne stowarzyszenia społeczne oraz uczestniczyć w ich działalności (art. 36); · Prawo do zgłaszania kandydatów na deputowanych należy do partii politycznych…. (art. 69); · …. Prezesa i sędziów Sądu Najwyższego wybiera i odwołuje Wszechbiałoruskie Zgromadzenie Ludowe (art. 112-1); · Prezesa i sędziów Sądu Konstytucyjnego wybiera i odwołuje Wszechbiałoruskie Zgromadzenie Ludowe (art. 116); · Finansowanie kampanii wyborczych przez podmioty zagraniczne jest zakazane (art. 70); · Obywatele są zobowiązani do podejmowania działań w celu zachowania i wzmocnienia własnego zdrowia (art. 45); · Republika Białorusi rozwija energetykę jądrową w celach pokojowych (art. 46); · Izby Parlamentu nie mogą zostać rozwiązane…. w okresie rozstrzygania przez izby sprawy przedterminowego odwołania Prezydenta ze stanowiska lub w okresie rozstrzygania przez Wszechbiałoruskie Zgromadzenie Ludowe sprawy odwołania Prezydenta ze stanowiska (art. 94); · Prezesa Rady Ministrów powołuje Prezydent za uprzednią zgodą Izby Reprezentantów (art. 106).
|
| 2 | · Prezydentem może zostać wybrany obywatel …, który ma co najmniej 40 lat, … który na stałe zamieszkiwał w Republice Białorusi przez co najmniej 20 lat bezpośrednio przed wyborami, kto nie posiada i nie posiadał wcześniej obywatelstwa innego państwa lub zezwolenia na pobyt lub innego dokumentu państwa obcego, uprawniającego do innych świadczeń socjalnych (art. 80);
· Jedna i ta sama osoba nie może być prezydentem dłużej niż dwie kadencje (art. 81); · Prezydent w sytuacji klęski żywiołowej, katastrof, a także prób przymusowej zmiany ustroju konstytucyjnego, przejęcia lub przywłaszczenia władzy państwowej, zbrojnego buntu, masowych i innych zamieszek ….. wprowadza stan wyjątkowy na terytorium Republiki Białorusi lub w niektórych jej częściach (art. 84-22); · Prezydent może zostać odwołany przez Wszechbiałoruskie Zgromadzenie Ludowe w przypadku systematycznego lub rażącego naruszenia Konstytucji, popełnienia zdrady stanu lub innego ciężkiego przestępstwa (art. 88); · Prezydent posiada immunitet, jego honor i godność chroni prawo ….. Prezydent, który zakończył wykonywanie swoich obowiązków, nie może zostać pociągnięty do odpowiedzialności za czyny popełnione w związku z wykonywaniem i sprawowaniem urzędu prezydenta (art. 89); · Dekrety prezydenckie wydane przed wejściem w życie zmian w Konstytucji stosuje się do czasu stwierdzenia ich nieważności. Przepisy odpowiednich dekretów mają pierwszeństwo przed przepisami ustaw uchwalonych przed ich wydaniem. (art. 142). |
| 3 | W niniejszym projekcie zmian w celu zalegalizowania statusu Wszechbiałoruskiego Zgromadzenia Ludowego zaproponowano wprowadzenie nowego rozdziału nr 3:
· Wszechbiałoruskie Zgromadzenie Ludowe jest najwyższym organem przedstawicielskim narodu Republiki Białorusi, który wyznacza strategiczne kierunki rozwoju społeczeństwa i państwa, zapewniając nienaruszalność ustroju konstytucyjnego, ciągłość pokoleń i zgodę obywatelską (art. 89-1); · Maksymalna liczba delegatów WZL wynosi 1200 osób. Kadencja Wszechbiałoruskiego Zgromadzenia Ludowego trwa pięć lat (art. 89-2); · Wszechbiałoruskie Zgromadzenie Ludowe: 1) zatwierdza główne kierunki polityki wewnętrznej i zagranicznej, doktrynę wojskową, strategię bezpieczeństwa narodowego; 2) zatwierdza programy rozwoju społeczno-gospodarczego Białorusi; 4) proponuje zmiany i uzupełnienia Konstytucji; 5) proponuje przeprowadzenie referendów republikańskich; 6) ma prawo rozpatrywać kwestię ważności wyborów; 7) podejmuję decyzję o odwołaniu Prezydenta, w przypadku systematycznego lub rażącego łamania przez niego Konstytucji lub popełnienia zdrady stanu lub innego ciężkiego przestępstwa; 8) ma prawo wprowadzić na terytorium Republiki Białorusi stan wyjątkowy lub stan wojenny w uzasadnionych przypadkach, przewidzianych przez Konstytucję, a także w przypadku bezczynności Prezydenta w tych sprawach….; 9) na wniosek Prezydenta, uzgodniony uprzednio z Prezydium Wszechbiałoruskiego Zgromadzenia Ludowego: – wybiera Prezesa i sędziów Sądu Konstytucyjnego oraz odwołuje ich z urzędu z przyczyn przewidzianych prawem; – wybiera Prezesa i sędziów Sądu Najwyższego oraz odwołuje z urzędu na zasadach przewidzianych prawem; 12) wydaje obowiązkowe do wykonania rozporządzenia organom państwowym i funkcjonariuszom rządowym ….. (art. 89-3); · Decyzje Wszechbiałoruskiego Zgromadzenia Ludowego są wiążące i mogą unieważniać akty prawne, inne decyzje organów państwowych i funkcjonariuszy, które są sprzeczne z interesem bezpieczeństwa narodowego, z wyjątkiem aktów organów wymiaru sprawiedliwości (art. 89-5); · Inicjatywa ustawodawcza należy do … Wszechbiałoruskiego Zgromadzenia Ludowego … (art. 99).
|
| 4 | · Białoruski naród… w poszanowaniu swojego niezbywalnego prawa… do zachowania tożsamości narodowej i suwerenności (preambuła)
· …bazując na … tradycjach kulturowych i duchowych (preambuła); · Zachowanie pamięci historycznej o bohaterskiej przeszłości narodu białoruskiego, patriotyzm są obowiązkiem każdego obywatela Republiki Białorusi (art. 54); · Państwo zapewnia zachowanie prawdy historycznej i pamięci o bohaterskim czynie narodu białoruskiego podczas Wielkiej Wojny Ojczyźnianej (art. 15); · Małżeństwo jako związek kobiety i mężczyzny…. Oraz rodzice … mają prawo i obowiązek … wychowywać dzieci w duchu szacunku do norm prawnych, tradycji historycznych i narodowych Białorusi (art. 32).
|
Źródło: opracowanie własne na podstawie projektu zmian konstytucji (tłumaczenie autora)
Przedstawione wyżej zmiany to nie wszystkie poprawki, zaproponowane w udostępnionym projekcie zmian. Jest ich więcej i są między sobą powiązane (np. już samo wprowadzenie nowego rozdziału o WZL wiąże się z uzupełnieniami artykułów pozostałych rozdziałów). Mając wstępne projekty nowelizacji, wciąż pozostawało pytanie, czy tzw. „konsultacje społeczne” zostaną w jakikolwiek sposób uwzględnione przed rządzących i czy przed samym referendum pojawi się nowy, uzupełniony czy zmieniony projekt nowelizacji.
Zdjęcie: Belsat.eu
