Kluczowym narzędziem wykorzystywanym przez władze w Mińsku w zapewnieniu dochodów do budżetu państwa jest pozycja Białorusi jako państwa tranzytowego. Przez lata pełniła ona taką funkcję, umożliwiając dostawy ropy naftowej i gazu ziemnego do państw Europy Środkowej. Od kilku już lat widać jednak coraz mniejsze znaczenie w tranzycie surowców, co jest konsekwencją zarówno nieuznawanych przez społeczność międzynarodową wyników wyborów prezydenckich w tym państwie w 2020 r., jak i współudziału Białorusi w wojnie rosyjsko-ukraińskiej z 2022 r. Sukcesywnie nakładane sankcje na reżim Alaksandra Łukaszenki powodują, że Białoruś znajduje się w coraz większej izolacji. Tym samym większa jest także zależność od Federacji Rosyjskiej, która wymusza potrzebę realizacji wspólnych przedsięwzięć na polu energetycznym.
Jego ostatnim akcentem jest tranzyt ropy naftowej pochodzącej z Kazachstanu do Niemiec.
Kazachstan eksportuje ropę naftową czterema kanałami. Po pierwsze – rurociąg CPC, który umożliwia eksport surowca z Kazachstanu poprzez terytorium Federacji Rosyjskiej do terminala naftowego w Yuzhnaya Ozereyevka niedaleko Noworosyjska nad Morzem Czarnym. Po drugie – rurociąg Atasu-Alashankou, który umożliwia eksport ropy naftowej z Kazachstanu do Chin. Po trzecie – rurociąg Baku-Supsa, który przebiega przez terytorium Azerbejdżanu oraz Gruzji (dostawy są realizowane sporadycznie do Azerbejdżanu statkami). Po czwarte – rurociąg Atyrau-Samara, który łączy kazachski oraz rosyjski system rurociągowy i umożliwia dostawy surowca do portu Ust-Luga nad Morzem Bałtyckim.
Dostawy tą trasą są możliwe, gdyż poprzez rosyjski system surowiec jest dostarczany do miejscowości Uniecza przy granicy z Białorusią, a następnie rurociągiem BTS-2 do terminala naftowego w Ust-Luga. Poprzez ten ostatni kanał zrealizowane zostały dostawy ropy naftowej do Niemiec[1]. Co ważne, nigdy ta trasa nie była dla Kazachstanu priorytetowa, a jedynie mogła stanowić uzupełnienie dla eksportu surowców poprzez terytorium Federacji Rosyjskiej lub też do Chin.
Wraz z rozpoczęciem dostaw ropy naftowej z Kazachstanu do Niemiec poprzez terytorium Białorusi nasuwają się dwie wątpliwości. Pierwsza – rodzaj eksportowanego surowca. W Kazachstanie wydobywa się kilka gatunków ropy naftowej, z czego najbardziej znanym jest CPC Blend, który różni się znacząco od surowca z Federacji Rosyjskiej, a więc gatunku Urals. Zasadniczo ropa naftowa wydobywana w Kazachstanie posiada małą ilość siarki (siarka: 0,55%) oraz jest ciężka (API: 46,6), natomiast ta pochodząca z Rosji jest bardziej zasiarczona (siarka: 1,48%) i jest lżejsza (API: 30,6). Podjęte w 2022 r. przez Kazachstan działania spowodowały, że obecnie został stworzony inny gatunek Kebco, który nie jest już mieszany z ropą naftową z Rosji co miało miejsce w przeszłości (chodzi o eksport surowca poprzez terminal naftowy w Ust-Ludze, jak i w Noworosyjsku). Niemniej jednak, niektóre źródła podają, że ropa naftowa Kebco jest zbliżona gatunkowo do rosyjskiego gatunku Urals.
Druga – zwiększony przerób surowca z Kazachstanu w rafineriach w Białorusi. W przeszłości rząd w Mińsku podejmował aktywne działania w kierunku zakupu ropy naftowej z Kazachstanu, ale nigdy nie udało się tego zrobić pomimo dobrych relacji pomiędzy Białorusią a Rosją. Obecnie na Białorusi też nie prowadzi się rozmowów, aby zapewnić takie dostawy do rafinerii w Mozyrzu oraz w Nowopołocku, a przecież firma KazTransOil rozpoczęła proces dostaw surowca tą trasą.
Niezależnie od wskazanych wątpliwości Białoruś popiera wykorzystanie infrastruktury dla transportu surowca poprzez swoje terytorium, a tym samym nadal stara się odgrywać istotną rolę na rynku energetycznym państw Europy Środkowej.
Ponieważ właścicielem rafinerii w Schwedt nadal pozostaje firma Rosneft z Rosji (zakład znajduje się pod nadzorem powierniczym rządu Niemiec), to cała ta umowa związana z transportem surowca jest mocno problematyczna, także w kontekście sankcji nałożonych na Białoruś oraz Rosję. Dalsza bowiem współpraca z reżimami w Mińsku oraz Moskwie stanowi zaprzeczenie nakładanych na te państwa sankcji.
Na takim rozwiązaniu mocno traci Białoruś jako państwo tranzytowe, gdyż dostawy ropy naftowej do Polski pomimo nadal obowiązującej umowy pomiędzy firmami PKN ORLEN a Tatneft zostały wstrzymane. Rząd w Mińsku liczy zatem, że ten wolumen zostanie zrekompensowany dostawami z Kazachstanu, przy czym wielkość potencjalnych dostaw do Niemiec jest o wiele mniejsza. Rafinerie PKN ORLEN w Polsce importowały łącznie 200 tys. baryłek dziennie z Rosji poprzez terytorium Białorusi, a obecnie mówi się o dostawach jedynie 150 tys. baryłek, a więc 410 baryłek dziennie. Oczywiście kolejne dostawy mogą być kontynuowane, ale zapewne nigdy nie będzie to poziom importu realizowanego przez rafinerie w Polsce.
W konsekwencji trudno oprzeć się wrażeniu, że całe to porozumienie będzie służyć przede wszystkim Rosji do dalszego oddziaływania na państwa Europy Środkowej.
Co ważne, w tym nadal uczestniczy Białoruś, która zaczyna odgrywać coraz mniejszą rolę w transporcie ropy naftowej do Polski i Niemiec. W dalszej kolejności, wraz z procesem odchodzenia od dostaw surowca z Rosji do Republiki Czeskiej, Słowackiej oraz na Węgry, rurociąg Przyjaźń będzie dostarczać w niedługim czasie ropę naftową jedynie do Białorusi. Tym samym budowana przez władze w Mińsku pozycja na rynku energetycznym w regionie zostanie zmarginalizowana.
Zdjęcie: 112 International
[1] M. Paszkowski, Kazachstan: wątpliwe źródło dostaw ropy naftowej do rafinerii w Europie Środkowej, „Komentarze IEŚ”, nr 753, https://ies.lublin.pl/komentarze/kazachstan-watpliwe-zrodlo-dostaw-ropy-naftowej-do-rafinerii-w-europie-srodkowej/.
