Mobilizacja prodemokratyczna vs proautorytarna. Różnica jest i to jaka
„Bezprecedensowa mobilizacja polityczna w 2020” na Białorusi jest czymś więcej niż chwytem medialnym. Zobiektywizowana analiza Instytutu V-Dem pokazała, że w owym roku na Białorusi mobilizacja była rekordowa nie tylko w historii tego kraju, ale też w skali globalnej[i] (zob. wykresy 3 i 4).
V-Dem odróżnia mobilizację prodemokratyczną i proautorytarną i osobno oszacowuje poziom każdej z nich. W 2020 eksperci tego instytutu odnotowali też bezprecedensowy wzrost proautorytarnej mobilizacji na Białorusi, jednakże była ona nieporównywalnie słabsza od tej pierwszej. W każdym kraju autorytarnym są aktywiści proautorytarni. Ale w większości takich krajów są oni bardziej bojowi i aktywni niż na Białorusi[ii]. Białoruscy zwolennicy autorytaryzmu są na ogół bierni. Ich aktywizacja w 2020 roku odbyła się w znacznym stopniu dzięki zabiegom administracyjnym. Aby zapewnić frekwencję, władze uciekały się do gróźb zwolnienia z pracy, zachęt finansowych lub angażowania żołnierzy, przebranych w stroje cywilne[iii].
Wykres 3. Mobilizacja prodemokratyczna vs proautorytarna na Białorusi (V-Dem)
Wykres 4. Top-10 krajów o największej mobilizacji prodemokratycznej w 2020 roku (V-Dem)
Mobilizacja polityczna, czyli udział w akcjach protestu – to zawsze działania zaledwie ułamka społeczeństwa. Nawet w rekordowo licznych demonstracjach bierze udział najwyższej kilka, a bardzo rzadko kilkanaście, procent społeczeństwa. Reszta może biernie popierać albo nie popierać żądania demonstrujących, szerzyć ich postulaty w licznych mikro konwersacjach lub pozwolić im zniknąć z powszechnego obiegu. Stąd ważną rzeczą jest ustalenie, jak szerokie jest poparcie dla demokracji na Białorusi i na ile jest ono głębokie.
Poparcie dla demokracji: szerokie czy głębokie?
Wykres 5. pozwoli wyrobić wstępnie wyobrażenie o stopniu społecznego poparcia dla demokracji.
Wykres 5. Demokracja: na ile ten system polityczny jest dobry? (WVS/EVS)
Wstępne wyobrażenie może być jednak niedokładne lub wręcz błędne. Ludzie czasami reagują na pozytywne zabarwienie pewnych haseł (a takowym jest z pewnością demokracja) i niekoniecznie wyrażają przemyślaną i świadomą postawę w tej czy innej kwestii. Aby lepiej oszacować stopień poparcia dla demokracji, warto zwrócić uwagę co najmniej na dwie rzeczy:
- Na ile silne są w społeczeństwie białoruskim predyspozycje do życia w ustroju demokratycznym, a mianowicie: gotowość wzięcia indywidualnej odpowiedzialności za swój dobrobyt, wiara w wolność wyboru, a także postrzeganie konkurencji jako ważnego elementu ekonomii wolnorynkowej?
- Jaki jest stosunek Białorusinów do alternatywnych ustrojów politycznych: autokracji, stratokracji (rządy wojskowe) oraz władzy ekspertów?
Porównanie danych z ostatniej fali (2018) badań Światowego Przeglądu Wartości (WVS) z danymi z poprzedniej fali (2011) pozwala zobaczyć, że w obszarze demokratycznych predyspozycji nastąpiły bardzo wyraźne zmiany.
Po pierwsze, liczba zdecydowanych[iv] zwolenników paternalizmu państwowego zmniejszyła się prawie trzykrotnie: z 36% na początku dekady do 12% pod koniec. Jednocześnie niemal czterokrotnie zwiększyła się liczba tych, którzy jednoznacznie popierają tezę, że to ludzie, a nie państwo są odpowiedzialni za swoje warunki życiowe: z 7% do 27% – zob. wykres 6.
Wykres 6. Kto jest bardziej odpowiedzialny za zaspokajanie potrzeb życiowych: państwo czy jednostka? (WVS)
Po drugie, podwoiła się liczba zdecydowanych zwolenników tezy, że człowiek ma pełną swobodę wyboru i może wpływać na to, jak rzeczy się toczą. Z kolei zmniejszyła się liczba wyznawców „filozofii bezradności” – zob. wykres 7.
Wykres 7. „Pani/ Pana zdaniem, jak wielką ma Pani/ Pan wolność wyboru i możliwość wpływania na to, jak rzeczy się toczą?” (WVS/EVS)
W ciągu ostatniej dekady wyraźnie wzrosła średnia pozytywnego nastawienia do konkurencji na Białorusi: z 6,01 punktu do 6,66 (w dziesięciostopniowej skali). Warto podkreślić, że nastąpił gwałtowny wzrost odsetka tych, którzy zdecydowanie popierają etos konkurencji, tzn. ci, którzy w odpowiedzi na pytanie o szkodliwość/pożyteczność konkurencji na 10 lub 9 wyrazili swoje przekonanie o jej pożyteczności (wykres 8.)
Wykres 8. Konkurencja — rzecz dobra czy szkodliwa? (WVS)
Czy analiza demokratycznych predyspozycji Białorusinów potwierdza wstępne wyobrażenie o szerokim poparciu dla demokracji? Otóż należy tu dokonać pewnej korekcji. Dane wykresów 6 – 8 świadczą o głębi i konsekwencji poparcia dla demokracji wśród części społeczeństwa; niekoniecznie jednak świadczą o jej szerokim zasięgu. Zauważmy, że mocne predyspozycje (9 lub 10 dla trzech powyższych parametrów) charakterystyczne są dla sporej, ale jednak mniejszościowej części społeczeństwa.
CDN
[i] V-Dem monitoruje 158 krajów.
[ii] Jak chociażby na Kubie w 2021 roku lub w Turcji w 2013 roku.
[iii] Граждан Беларуси заставляют ехать на митинг в поддержку Лукашенко, AFN.BY, 16 августа 2020, https://afn.by/news/i/279697
[iv] Tu i dalej do „zdecydowanych” zaliczam tych, którzy, mając do dyspozycji skalę od 1 do 10 obierali dwie górne (9 lub 10) lub dwie dolne (1 lub 2) opcje.
