Według raportu Human Right Watch na Białorusi tylko w okresie od listopada 2021 r. do października 2022 r. co najmniej 3458 osób otrzymało wyroki karne za udział w protestach po wyborach w 2020 roku, a porównywalna liczba uczestników tych wydarzeń została ukarana sankcjami administracyjnymi[1]. Zasięg, skala i instrumentarium represji okazały się bezprecedensowe – zgodnie z danymi Komitetu Śledczego Republiki Białoruś, od 2020 roku organy ścigania wszczęły ponad 12 tys. postępowań wobec osób w różny sposób kontestujących reżim. I choć doraźnym celem działań władz jest penalizacja jak największej liczby obywateli, których władze uznały za zaangażowanych w działania opozycyjne, represje w swej istocie są działaniem zorientowanym na prewencję. Stałe utrzymywanie wysokiego poziomu represywności państwa wobec społeczeństwa ma wywołać efekt mrożący i w przyszłości zgasić potencjalne ogniska erozji legitymizacji systemu.
Represje obejmują kolejne, coraz szersze kręgi społeczeństwa białoruskiego, w tym również środowisko prawników reprezentujących przedstawicieli opozycji (na przestrzeni ostatnich dwóch lat co najmniej kilkudziesięciu adwokatów utraciło licencje a część z nich dostała zarzuty karne), przedstawicieli związków zawodowych, sportowców oraz dziennikarzy czy blogerów. Niektóre organizacje, jak np. Białoruski Kongres Demokratycznych Związków Zawodowych zostały rozwiązane, a w 2020 roku, po zmianach w Kodeksie Pracy, właściwie zakazano strajków, jako bezprawnych zgromadzeń o charakterze masowym. Nagminnie zamykane są również NGOsy, zaangażowane w pracę na rzecz wpierania społeczeństwa obywatelskiego a za członkostwo w zdelegalizowanych organizacjach przewiduje się odpowiedzialność karną (maksymalny wymiar kary to dwa lata pozbawienia wolności).
Tak szeroko zakrojone działania tylko pozornie noszą znamiona chaotycznej, ślepej agresji. W rzeczywistości po 2020 roku władza podjęła systematyczne i celowe działania, by zwiększać nakłady na aparat przemocy państwowej, rozbudowywać dotychczas funkcjonujące formacje bezpieczeństwa wewnętrznego oraz tworzyć nowe rozwiązania instytucjonalne i prawne dla rozszerzenia kontroli nad społeczeństwem. Prowadzona przez władze w ostatnich dwóch latach polityka dowodzi więc, że mimo znaczącego obniżenia ryzyka delegitymizacji przywództwa A. Łukaszenki, natężenie represji nie maleje. Jest to zasadnicza zmiana w strategii rządzenia stosowanej przez oficjalny Mińsk po 1994 roku. Na Białorusi niejednokrotnie powtarzały się bowiem okresy wzmożonej represywności wobec obywateli (zwykle powyborcze), ale były one przeplatane krótkimi okresami (choć częściowej) liberalizacji. Tymczasem od sierpnia 2020 roku nie było nawet krótkiego czasu deeskalacji represji, przeciwnie, opresywność systemu władzy nieustannie rośnie.
Mamy więc do czynienia z finalnym etapem procesu budowy skonsolidowanego autorytaryzmu, czyli domkniętego systemu państwa milicyjnego, w którym reżim uzasadnia przemoc wciąż ,,doskonalonymi” rozwiązaniami legislacyjnymi oraz aktywnością propagandową. O ile kontekst prawny się zmienia, o tyle cel reżimu pozostaje jednak wciąż ten sam i jest nim na tyle skuteczne zastraszenie społeczeństwa białoruskiego, by maksymalnie zminimalizować ryzyko umocnienia antysystemowej opozycji i powtórzenia fali protestów powyborczych w 2024 i 2025 roku.
O skuteczności aparatu represji świadczą dane – liczba więźniów politycznych jest na Białorusi najwyższa w historii. Władze skrupulatnie realizują więc plan zapowiedziany już 24 września 2020 roku przez Prokuratora Generalnego Andrieja Szweda. Zadeklarował on wówczas, że ,,ani jeden organizator, ani jeden uczestnik nielegalnych wieców nie uniknie odpowiedzialności”[2]. W kolejnych miesiącach wdrażane będą na Białorusi następne ,,innowacje”, z których część została zasygnalizowana na zorganizowanej przez Sąd Najwyższy i Białoruski Uniwersytet Państwowy konferencji pod hasłem „Białoruski wymiar sprawiedliwości: doświadczenie historyczne i nowoczesność”. Gośćmi wydarzenia byli również przedstawiciele Federacji Rosyjskiej, którzy wspólnie z białoruskimi partnerami zakreślili najważniejsze cele reform obszaru jurysdykcji, m.in. synchronizację systemów sądowniczych Białorusi i Rosji, optymalizację ich działania oraz redefinicję roli głowy państwa w tworzeniu i wzmacnianiu systemu sądów powszechnych[3]. Według przewodniczącej Rady Republiki Natalii Koczanawej podstawowym zadaniem białoruskiego sądownictwa jest ,,reedukacja człowieka” i ,,zapobieganie popełnianiu przez niego nowych przestępstw”[4],[5] a „pod mądrym przywództwem (…) architekta suwerennej Republiki Białoruś Alaksandra Łukaszenki” białoruska jurysdykcja weszła ,,na ścieżkę ewolucyjną, bez wstrząsów i bezmyślnego kopiowania doświadczeń zagranicznego sądownictwa”[6]. Po 2020 roku białoruskie sądy nie tylko nie stoją na straży praw obywateli, ale okazały się jednym z najważniejszych filarów systemu represji.
Równolegle z postępującymi w sferze prawnej zmianami w białoruskiej przestrzeni propagandowej z dużą częstotliwością zaczęły pojawiać się słowa klucze, mające trwale zdyskredytować członków społeczeństwa, którzy po sierpniu 2020 roku wzięli udział w antyreżimowych akcjach. Według narracji władzy najliczniejszą kategorię obecnych na Białorusi wrogów stanowią jednostki i grupy ,,ekstremistyczne”. W ten sposób określa się ,,element niepewny i wrogi”, który reżim A. Łukaszenki celowo usytuował w nieostrym kontekście formalno-prawnym, stygmatyzując i kryminalizując oponentów władzy oraz wykluczając ich w przyszłości ze sfery rywalizacji politycznej. Już w 2020 roku, w przesłaniu skierowanym do uczestników XIV Kongresu Białoruskiego Związku Dziennikarzy białoruski przywódca wzywał zebranych przedstawicieli mediów do ,,ochrony społeczeństwa przed ekstremizmem i radykalizmem nowej ery”[7]. Po upływie dwóch lat wciąż są to bliżej nieokreślone jednostki oraz grupy ludzi, którzy według oficjalnego Mińska stanowią zagrożenie dla bezpieczeństwa państwa, a ich głównym celem jest zdestabilizowanie sytuacji wewnętrznej, działalność antypaństwowa, obalenie porządku konstytucyjnego, nielegalne przejęcie władzy, budowa struktur formacji ekstremistycznych czy tworzenie nielegalnych grup zbrojnych.
Kategoria ,,ekstremistów” pojawiła się w białoruskim prawodawstwie już w 2007 roku, ale według wiceministra spraw wewnętrznych Giennadija Kazakiewicza dopiero w 2020 roku władze dowiedziały się czym jest prawdziwy ekstremizm: „Jeszcze do niedawna w ogóle nie wiedzieliśmy, czym jest ekstremizm na Białorusi. Dla nas kibice i anarchiści byli ekstremistami, których doskonale znaliśmy, których można było złapać jako przedszkolaków, położyć na ławce i pogrozić palcem”[8]. W 2021 roku pojawiła się koncepcja stworzenia ,,listy ekstremistów”, rok później ją upubliczniono i do dziś wykaz ten jest regularnie aktualizowany. Koncepcja ,,ekstremizmu” jest jednak płynna i stale ewoluuje, ale jednocześnie okazała się na tyle pojemna i uniwersalna, że za osobę zaangażowaną w tego typu działalność może zostać uznany właściwie każdy: strajkujący robotnik, bloger, opozycjonista, artysta czy urzędnik. Tylko w sprawie sądzonych za ekstremizm członków ,,Roboczego Ruchu” skazano np. prawnika, ślusarza, pomocnika brygadzisty i inżyniera[9].
Wciąż aktualizowany spis materiałów uznanych przez sądy za ,,ekstremistyczne” zamieszczony jest na stronie internetowej Ministerstwa Informacji Republiki Białoruś. Do kategorii ,,ekstremistycznych” zaliczane są zarówno treści według władz ,,podżegające do wrogości”, jak i te rzekomo dezinformujące na temat sytuacji politycznej, gospodarczej czy społecznej na Białorusi. Co ciekawe, za ,,ekstremistyczne” uznawane są nie tylko antyreżimowe materiały publicystyczne czy satyryczne, ale również całe kanały ich dystrybucji w mediach społecznościowych. Po 24 lutego 2022 roku jako ,,ekstremistyczne” zakwalifikowane zostały także wpisy antywojenne i proukraińskie oraz materiały przedstawiające ruchy wojsk rosyjskich na Białorusi. Wnikliwie sprawdzane są pod tym kątem również aukcje internetowe, na których oferowane mogą być przedmioty o charakterze ,,ekstremistycznym”. Na jednej z platform internetowych bezprawnie sprzedawano na przykład uznane za ,,ekstremistyczne” książki Wiktora Suworowa „Cień zwycięstwa” oraz Wadima Derużyńskiego „Zapomniana Białoruś”[10].
,,Ekstremistyczne” strony, portale i kanały są blokowane, np. strony: Wiasny (https://spring96.org/en), Human Constanta (https://humanconstanta.org/), Human Rights Watch (https://www.hrw.org/ru), kanały na Telegramie, itd. Według oficjalnych środków przekazu szczególnym ,,siedliskiem ekstremizmu” stał się portal tut.by, który zamieszczać miał treści noszące ,,znamiona orientacji ekstremistycznej”, a jego działanie miało na celu ,,podżeganie do wrogości lub niezgody społecznej”[11]. Według danych dostępnych na koniec lutego br. ponad 1200 organizacji pozarządowych już zostało zamkniętych lub aktualnie jest w trakcie likwidacji – zabronione jest również używanie ich symboli. Generalnie prawo zezwala na likwidację każdej organizacji, w tym również przedsiębiorstwa prywatnego, które uznano za ,,ekstremistyczne”.
,,Ekstremistą” może stać się autor nawet jednego tylko wpisu w mediach społecznościowych, subskrybent kanału uznanego za ,,ekstremistyczny”, ale również użytkownik, który polubił czyjś post np. znieważający prezydenta czy urzędnika państwowego. Zdaniem zastępcy szefa Komitetu Śledczego Obwodu Homelskiego Maksima Sprintsina, walka z destabilizatorami ładu społeczno- politycznego jest priorytetem białoruskich służb a odbywa się ona przez identyfikację i zwalczanie finansowanych z zagranicy przestępstw związanych z ekstremizmem: „Głównym celem przestępstw ekstremistycznych jest destabilizacja sytuacji w społeczeństwie, zakłócenie normalnego, spokojnego życia obywateli, podważenie autorytetu organów państwowych, zaszczepienie nieprawdziwych informacji i zastraszenie ludności”[12]. Według M. Sprintsina werbunek do takich działań obejmuje zwykle niczego nie podejrzewających, nieświadomych rzeczywistego celu i źródeł finansowania takiej aktywności obywateli, którzy są wykorzystywani do organizacji wydarzeń na wzór kolorowych rewolucji.
,,Ekstremistów” poszukują na Białorusi funkcjonariusze GUBOPiK, czyli Centralnego Urzędu do Walki z Przestępczością Zorganizowaną i Korupcją Ministerstwa Spraw Wewnętrznych Białorusi[13], a w celu infiltrowania białoruskiej infosfery powołano specjalne Centrum Operacyjno- Analityczne działające przy Prezydencie RB[14]. Na specjalne polecenie A. Łukaszenki intensywność takich działań jeszcze wzrosła po ataku na lotnisku ,,Maczuliszcze”, który zakwalifikowano jako akt terrorystyczny. W ich ramach przeprowadzono prace operacyjne na szeroką skalę, w wyniku których zidentyfikowano i zatrzymano osoby zaangażowane ,,w działalność terrorystyczną i ekstremistyczną”[15] i według władz po tym incydencie organy spraw wewnętrznych jeszcze wydajniej przeciwdziałają ,,ekstremizmowi”, zwłaszcza temu, który propagowany jest za pośrednictwem ,,różnych komunikatorów internetowych i sieci społecznościowych”[16].
Szczególnie ważnym celem działania formacji walczących z ,,ekstremistami” jest identyfikacja uśpionych komórek organizacji ,,ekstremistycznych”, w tym ,,najemników” i ,,wywrotowców” oraz wykrywanie dróg ich finansowania[17]. Wasilij Gierasimow, przewodniczący Komitetu Kontroli Państwowej poinformował, że w 2022 roku wszczęto 11 sprawy karnych dzięki zidentyfikowaniu kanałów finansowania działalności ekstremistycznej i terrorystycznej. Działania te objęły przede wszystkim ,,walkę z obrotem kryptowalutami i kontrolowanie usług płatniczych różnych systemów elektronicznych i sieci społecznościowych”[18].
Wykaz osób określanych jako ,,ekstremiści” zawiera zarówno nazwiska skazanych aktualnie odsiadujących wyroki, jak i tych, którzy już wyszli na wolność. Po zakończeniu odbywania kary nie tylko nie można automatycznie pozbyć się etykiety ,,ekstremisty”, ale osoby, których nazwiska znalazły się na liście nie mogą pracować w administracji rządowej, edukacji, prowadzić działalności wydawniczej, a także służyć w wojsku, a dodatkowo ich finanse są szczegółowo kontrolowane.
Według danych przekazanych przez Prokuratora Generalnego A. Szweda na koniec grudnia 2022 roku aż 76% przestępstw o charakterze ekstremistycznym popełniono w Internecie, jednak ich ogólna liczba znacznie spadła w porównaniu do poprzedniego roku: ,,Zarejestrowano ponad 6 tys. przestępstw ekstremistycznych, z czego większość popełniono w latach 2020- 2021. Udało nam się zwiększyć wykrywalność takich przestępstw- 77 proc. jest praktycznie rozwiązanych”[19]. Dodatkowo, „podczas postępowania przygotowawczego i podejmowania decyzji sądowych obserwuje się indywidualne podejście do każdego sprawcy. W szczególności 42 proc. sprawców skazano w sprawach tej kategorii na karę pozbawienia wolności, kolejne 20 proc. – na ograniczenie wolności z skierowaniem do odpowiednich instytucji”[20]. I choć – zgodnie z przekazem oficjalnej propagandy- działania służb odnoszą wymierne i spektakularne efekty, zgodnie z deklaracjami A. Szweda „prokuratura nadal pracuje nad przeciwdziałaniem ekstremizmowi. Robi się wszystko, co możliwe, aby zachować spokój na naszych ulicach. Organy ścigania mają na celu zapewnienie nieuchronności odpowiedzialności organizatorom, koordynatorom i uczestnikom działań ekstremistycznych”[21].
Aktywność i skuteczność bloku siłowego jest przez białoruskie władze oceniana stosunkowo dobrze, równolegle jednak zapowiedziano wzmocnienie działań na rzecz zwalczania ekstremizmu i terroryzmu. W ramach ,,wzmocnienia” planowana jest na przykład ,,większa interakcja ze społeczeństwem, jednostkami i władzami lokalnymi”[22]. Działania w przestrzeni lokalnej mogą okazać się kluczowe- tylko w obwodzie homelskim od sierpnia 2020 roku wszczęto ponad 1500 spraw karnych w sprawie czynów ekstremistycznych[23].
Drugą kategorią ,,antypaństwowców” są ,,terroryści”. Według przekazu propagandowego ich zasadniczym celem– podobnie jak w przypadku ,,ekstremistów”- również jest działalność wywrotowa, zwykle prowadzona na zlecenie i za pieniądze sił zewnętrznych. Listy ,,terrorystów” są regularnie powiększane o kolejne, aktywne podczas protestów powyborczych osoby, ale wpisuje się na nie również zaangażowanych w tworzenie struktur opozycyjnych na uchodźstwie, oskarżanych o próbę dokonania aktów sabotażu, terroryzmu czy siłowe przejęcie władzy. Szczególnie duża liczba spraw karnych związanych z ,,terroryzmem” dotyczy aktów tzw. sabotażu kolejowego, którego celem było spowolnienie transportu rosyjskich wojsk przez Białoruś. Do grupy ,,terrorystów” zaliczani są również krytycy rosyjskiej agresji na Ukrainę oraz osoby dystrybuujące w przestrzeni publicznej ukraińskie piosenki patriotyczne[24]. Jako wielki sukces służb ukazano ,,neutralizację zagranicznego terrorysty” w Grodnie. Zgodnie z oficjalnymi komunikatami podczas tej akcji przejęto cały ,,arsenał broni, materiałów wybuchowych, przeznaczonych do ataków terrorystycznych”[25] a nagranie z tej operacji specjalnej zostało wyemitowane na kanale telewizyjnym Belarus 1[26].
Zdarzają się przypadki dublowania kategorii i umieszczenia nazwiska tej samej osoby zarówno na liście ,,ekstremistów”, jak i ,,terrorystów”. Przykłady podobnej syntezy odnoszą się również do organizacji. I tak na przykład na terytorium Republiki Białoruś NEXTA to formacja ekstremistyczna, która została uznana również za organizację terrorystyczną[27]. Natomiast wzmacniającą rolę pełni w przekazie propagandowym kategoria ,,nazisto- faszystów”, w sposób wyraźny korespondująca z nową polityką historyczną realizowana przez Białoruś po 2020 roku. Co ważne, za propagowanie symboliki nazistowskiej uznawane jest na przykład tatuowanie się w biało- czerwono- białych barwach oraz tatuowanie hasła ,,Żywie Biełaruś”.
Wykreowana przez reżim nowa dychotomia, która dzieli społeczeństwo na lojalnych obywateli oraz ,,ekstremistów” i ,,terrorystów” (oraz niekiedy ,,nazisto – faszystów”) stała się więc wygodnym uzasadnieniem dla wydawanych taśmowo wyroków skazujących, kończących motywowanie politycznie procesy[28]. Stanowią one rodzaj politycznego teatru, w którym spektakle odbywają się według powszechnie znanego, powtarzalnego scenariusza: zarzuty stawiane oskarżonym dotyczą fikcyjnych przewinień a akta procesowe są dokumentacją monstrualnych rozmiarów, której objętość ma uprawdopodobnić zasadność stawianych zarzutów. Oskarżonych pozbawia się prawa do uczciwego procesu i nie uwzględnia wniosków obrony, podczas rozprawy stosuje się wobec nich zaostrzone środki bezpieczeństwa, takie jak przetrzymywanie w metalowej klatce (element stałej scenografii) czy skuwanie rąk kajdankami (rekwizyty). Podczas posiedzeń sądu na widowni zasiada zwykle ściśle wyselekcjonowana publiczność a w szczególnych przypadkach osoby sądzone za aktywność w organizacjach i mediach opozycyjnych zmusza się do publicznej ,,spowiedzi politycznej”, w której szczegółowo opisywane są rzekome mechanizmy socjotechniczne stosowane przez wrogie reżimowi grupy[29]. Odbywający karę, skazani prawomocnymi wyrokami, dostają kolejne zarzuty i kolejne kary a wyroki, które zapadają są długoletnie – często obejmują liczony na dekady pobyt w koloniach karnych o zaostrzonym rygorze. Co charakterystyczne, wzrasta surowość wydawanych wyroków (po 2022 roku coraz większa liczba wyroków między 10 a 20 lat kolonii karnej) i pojawiają się doniesienia o apelacjach prokuratury od rzekomo zbyt łagodnych wyroków – przykładem takiego działania jest zaskarżenie wyroku w sprawie ,,Wiasny”[30]. Zarówno w aresztach, jak i w koloniach karnych stosowane są dodatkowe narzędzia represji wobec ,,politycznych” (w tym znajdujących się na listach ,,ekstremistów” czy ,,terrorystów”) w postaci ograniczenia im możliwości korespondencji czy pozbawiania ich opieki lekarskiej. Wobec osadzonych stosowane są także różne formy tortur psychicznych oraz fizycznych, a szczególnie dotkliwie karane są przejawy naruszania regulaminu więziennego. Również osoby skazane na areszt domowy są prześladowane. W ramach pogłębionej inwigilacji są wzywane do Kryminalnego Inspektoratu Wykonawczego, gdzie się je fotografuje a następnie archiwizuje zdobyte w ten sposób dane i wykorzystuje do identyfikacji w systemach monitoringu[31]. Takie działanie umożliwia śledzenie aktywności jednostki w przestrzeni publicznej, co jest nie tylko utrudnianiem jej życia, ale będzie miało kluczowe znaczenie w okresach przedwyborczych.
Nowym rozwiązaniem są procesy zaoczne prowadzone w ramach postępowań specjalnych, w których skazywani są uchodźcy polityczni oraz konfiskowanie majątków osób niewygodnych dla reżimu. Dzięki takiemu instrumentowi represji z przestrzeni politycznej Białorusi na długie lata eliminowane są oskarżane o ,,ekstremizm” i ,,terroryzm” osoby związane z polityką, takie jak kandydaci na prezydentów, opozycjoniści czy polityczni blogerzy. Ścigani są również walczący po stronie ukraińskiej i zidentyfikowani członkowie nielegalnych grup zbrojnych (np. walczący w strukturach Pułku Kalinowskiego). Istotne jest także, że na Białorusi nadal wykonywana jest kara śmierci, co ma ogromne znaczenie w kontekście nowo przyjętego prawa, przewidującego możliwość karania śmiercią za zdradę państwa urzędników państwowych i żołnierzy. Tym samym groźba możliwości otrzymania najwyższego wymiaru kary stała się kolejnym narzędziem represji politycznych, hamującym potencjalne aktywności osób i grup, które mogłyby opowiedzieć się przeciwko A. Łukaszence.
Podsumowując, według białoruskiej propagandy, wszystkie te działania separujące i eliminujące ,,ekstremistów” i ,,terrorystów” władza realizuje w imię dobra całego społeczeństwa białoruskiego. Iwan Tołkacz, Zastępca Kierownika Wydziału Prawnego, Analitycznego i Metodologicznego Biura Centralnej Komisji Wyborczej Republiki Białoruś, rekomendując konieczność wprowadzania kolejnych zmian prawnych podkreślił, że białoruski obywatel ,,nigdy nie zgodzi się na jakąkolwiek kolorową rewolucję, ekstremizm i inne podobne przejawy”[32]. W podobnym tonie wypowiedział się sekretarz Rady Bezpieczeństwa Aleksander Wolfowicz, który rekomenduje zmiany Koncepcji Bezpieczeństwa Narodowego ze względu na ,,ciągłą presję polityczną” oraz ,,ekstremizm polityczny”[33]. Walka z ,,ekstremizmem” stać się ma również podstawą rozległych zmian w białoruskim systemie partyjnym i wyborczym. Minister Sprawiedliwości Siergiej Chomienko podkreślił, że ,,partie muszą wspierać porządek konstytucyjny, nie mogą propagować terroryzmu, ekstremizmu, nie mogą działać na rzecz osłabienia społeczeństwa istniejącego w Republice Białoruś”[34]. Wszystkie działania oficjalnego Mińska zmierzają więc do zbudowania ,,idealnego”, monolitycznego społeczeństwa, z którego wyeliminowani zostaną obywatele podważający legitymację obecnej władzy i walczący o własne prawa.
Autorka analizy: Justyna Olędzka
[1]Word Report 2023, https://www.hrw.org/world-report/2023, dostęp: 22.03.23.
[2]Prosecutor general: No participants of unauthorized rallies will avoid responsibility, https://eng.belta.by/society/view/prosecutor-general-no-participants-of-unauthorized-rallies-will-avoid-responsibility-133737-2020/ , dostęp: 23.03.23.
[3]Сукало: развитие судебных систем Беларуси и России должно быть синхронизировано, https://www.belta.by/society/view/sukalo-razvitie-sudebnyh-sistem-belarusi-i-rossii-dolzhno-byt-sinhronizirovano-550322-2023/ , dostęp: 23.03.23.
[4]Андрейченко: устойчивая, независимая и эффективная судебная власть – важнейшая опора государства, https://www.belta.by/politics/view/andrejchenko-ustojchivaja-nezavisimaja-i-effektivnaja-sudebnaja-vlast-vazhnejshaja-opora-gosudarstva-550329-2023/ , dostęp: 23.03.23.
[5]Кочанова: национальная судебная система в первую очередь направлена на перевоспитание человека, https://www.belta.by/society/view/kochanova-natsionalnaja-sudebnaja-sistema-v-pervuju-ochered-napravlena-na-perevospitanie-cheloveka-550339-2023/ , dostęp: 23.03.23.
[6]Кочанова: развитие национальной судебной системы идет эволюционным путем, без потрясений, https://www.belta.by/society/view/kochanova-razvitie-natsionalnoj-sudebnoj-sistemy-idet-evoljutsionnym-putem-bez-potrjasenij-550328-2023/ , dostęp: 23.03.23.
[7]Александр Лукашенко направил приветствие делегатам и участникам XIV Съезда Белорусского союза журналистов, https://pravo.by/novosti/obshchestvenno-politicheskie-i-v-oblasti-prava/2020/november/56811/, dostęp: 23.03.23.
[8]Казакевич: содействие украинскому террористу оказывали беглые и саморадикализованные белорусы, https://www.belta.by/society/view/kazakevich-sodejstvie-ukrainskomu-terroristu-okazyvali-beglye-i-samoradikalizovannye-belorusy-556621-2023/, dostęp: 28.03.23.
[9]Суд в Гомеле вынес приговор участникам экстремистского формирования „Рабочы рух”, https://www.belta.by/society/view/sud-v-gomele-vynes-prigovor-uchastnikam-ekstremistskogo-formirovanija-rabochy-ruh-550826-2023/, dostęp: 23.03.23.
[10]На сайте крупного аукциона продавались экстремистские книги – прокуратура вынесла предписание, https://www.belta.by/society/view/na-sajte-krupnogo-auktsiona-prodavalis-ekstremistskie-knigi-prokuratura-vynesla-predpisanie-552651-2023/, dostęp: 28.03.23.
[11]СК Беларуси: некогда крупный информационный портал tut.by превратился в рассадник экстремизма, https://www.belta.by/society/view/sk-informatsionnaja-dejatelnost-tutby-byla-napravlena-na-razzhiganie-sotsialnoj-vrazhdy-i-rozni-555877-2023/, dostęp: 28.03.23.
[12]О количестве уголовных дел по фактам экстремизма в Гомельской области рассказали в СК, https://www.belta.by/regions/view/o-kolichestve-ugolovnyh-del-po-faktam-ekstremizma-v-gomelskoj-oblasti-rasskazali-v-sk-557323-2023/ , dostęp: 28.03.23.
[13]https://www.mvd.gov.by/ru/page/glavnoe-upravlenie-po-bor-be-s-organizovannoj-prestupnost-yu-i-korrupciej, dostęp: 28.03.23.
[14]https://www.oac.gov.by/ , dostęp: 28.03.23.
[15]В Беларуси продолжают выявлять и задерживать экстремистов, https://www.belta.by/society/view/v-belarusi-prodolzhajut-vyjavljat-i-zaderzhivat-ekstremistov-554961-2023/, dostęp: 28.03.23.
[16]МВД: наша задача – оградить молодежь от нацистской идеологии, https://www.belta.by/society/view/mvd–nasha–zadacha–ogradit–molodezh–ot–natsistskoj–ideologii-556303-2023/, dostęp: 28.03.23.
[17]Belarusian police division GUBOPiK busy ferreting out extremist sleeper cells, https://eng.belta.by/society/view/belarusian-police-division-gubopik-busy-ferreting-out-extremist-sleeper-cells-157239-2023/, dostęp: 23.03.23.
[18]По материалам КГК возбуждено 11 уголовных дел о финансировании экстремизма и терроризма, https://www.belta.by/society/view/po-materialam-kgk-vozbuzhdeno-11-ugolovnyh-del-o-finansirovanii-ekstremizma-i-terrorizma-556372-2023/, dostęp: 28.03.23.
[19]Швед: количество экстремистских преступлений в прошлом году значительно уменьшилось, https://www.belta.by/society/view/shved-kolichestvo-ekstremistskih-prestuplenij-v-proshlom-godu-znachitelno-umenshilos-551705-2023/, dostęp: 28.03.23.
[20]Ibidem.
[21]Ibidem.
[22]Всех встряхнуть и самим встряхнуться. Генпрокурор подвел итоги совещания Президента с силовым блоком, https://www.belta.by/society/view/vseh-vstrjahnut-i-samim-vstrjahnutsja-genprokuror-podvel-itogi-soveschanija-prezidenta-s-silovym-blokom-556634-2023/ , dostęp: 28.03.23.
[23]О количестве уголовных дел по фактам экстремизма в Гомельской области рассказали в СК, https://www.belta.by/regions/view/o-kolichestve-ugolovnyh-del-po-faktam-ekstremizma-v-gomelskoj-oblasti-rasskazali-v-sk-557323-2023/, dostęp: 28.03.23.
[24]В Минске начали судить 18 фигурантов по делу о терроризме. В обвинении есть эпизод о поджоге дома Гайдукевича, https://www.belta.by/society/view/v-minske-nachali-sudit-18-figurantov-po-delu-o-terrorizme-v-obvinenii-est-epizod-o-podzhoge-doma-553920 2023/?fbclid=IwAR2TR4wVrWonEQBKehdCbzp2E6KmZIyT5loiJZc3Olz_h__lDzNibtwyVWg, dostęp: 23.03.23.
[25]„Спецслужбы сработали блестяще!” // Лукашенко про нейтрализацию террориста в Гродно, https://www.youtube.com/watch?v=csAiq3upHvk&t=14s, dostęp: 23.03.23.
[26]Стали известны подробности спецоперации по ликвидации террориста в Гродно, https://www.belta.by/society/view/stali-izvestny-podrobnosti-spetsoperatsii-po-likvidatsii-terrorista-v-grodno-556617-2023/?utm_source=belta&utm_medium=news&utm_campaign=accent, dostęp: 23.03.23.
[27]Швед рассказал о мерах противодействия экстремизму, https://www.belta.by/society/view/shved-rasskazal-o-merah-protivodejstvija-ekstremizmu-551710-2023/, dostęp: 23.03.23.
[28]О мерах противодействия экстремизму и реабилитации нацизма, https://www.youtube.com/watch?v=0-im4CYSiZ4&t=1s, dostęp: 23.03.23; На сайте МВД опубликован перечень лиц, причастных к экстремистской деятельности, https://www.youtube.com/watch?v=XlsXx4KIFdM , dostęp: 23.03.23.
[29]СК Беларуси: некогда крупный информационный портал tut.by превратился в рассадник экстремизма, https://www.belta.by/society/view/sk-informatsionnaja-dejatelnost-tutby-byla-napravlena-na-razzhiganie-sotsialnoj-vrazhdy-i-rozni-555877-2023/, dostęp: 23.03.23.
[30]Prosecutor appeals the verdict in Viasna case, https://spring96.org/en/news/111244, dostęp: 25.03.23.
[31]People under home confinement to be tracked on CCTV cameras in public, https://spring96.org/en/news/111212, dostęp: 30.03.23.
[32]Центризбирком о вовлеченности общества в законодательный процесс: идет широчайшая общественная работа, https://www.belta.by/society/view/tsentrizbirkom-o-vovlechennosti-obschestva-v-zakonodatelnyj-protsess-idet-shirochajshaja-556321-2023/ , dostęp: 28.03.23.
[33]„В мире сплошной политический экстремизм”. Вольфович о необходимости обновления Концепции нацбезопасности, https://www.belta.by/society/view/v-mire-sploshnoj-politicheskij-ekstremizm-volfovich-o-neobhodimosti-obnovlenija-kontseptsii-552466-2023/ , dostęp: 28.03.23.
[34]Сколько политических партий останется в Беларуси? Прогноз министра юстиции, https://www.belta.by/society/view/skolko-politicheskih-partij-ostanetsja-v-belarusi-prognoz-ministra-justitsii-552122-2023/ , dostęp: 28.03.23.
